به گزارش پایگاه اطلاع رسانی خبرقم (قم‌نا)، موضوع رشد جمعیت طی سال‌های اخیر بارها مورد توجه نهادهای گوناگون قرار گرفته و به اندازه‌ای مهم تلقی می‌شود که هفته‌ای در تقویم ملی به نام «هفته سراسری جمعیت» اختصاص یافته است. این مقوله، البته با نظرات متنوعی همراه بوده و مخالفان زیادی نیز دارد؛ برخی بر این باورند که افزایش تعداد جمعیت می‌تواند روند نابودی محیط زیست و منابع زیستی را تسریع کند و پیامدهای غیرقابل جبرانی در پی داشته باشد.

برخی دیگر از مخالفان افزایش جمعیت معتقدند زمانی که شرایط اقتصادی نمی‌تواند پاسخگوی این حجم از جمعیت فعلی کشور باشد؛ چه لزومی دارد که فرزندآوری افزایش یابد! این گروه بر کیفیت سطح زندگی تمرکز دارند و می‌گویند هرچه تعداد فرزندان کمتر باشد، می‌توان رفاه و امکانات بهتری میان اعضای خانواده توزیع کرد.

در این زمینه، حجت‌الاسلام عبدالصالح شمس‌اللهی، پژوهشگر حوزه کودک و خانواده در گفت‌وگو با پایگاه اطلاع رسانی خبرقم (قم‌نا)، پیرامون دلایل اهمیت افزایش جمعیت، اظهار داشت: “جمعیت از ارکان اساسی قدرت به شمار می‌رود و در ایالات متحده و کشورهای غربی به هیچ وجه سیاست‌های کاهش جمعیت مطرح نیست. از منظر اقتصادی نیز جمعیت بسیار تأثیرگذار است و کشورهایی که توانسته‌اند از ظرفیت انسانی خود بهره ببرند، نظام‌های اقتصادی بزرگ را به چالش کشیده‌اند.”

وی با اشاره به آثار منفی روانی و اجتماعی خانواده‌های تک‌فرزند گفت: “انسان به زیست جمعی نیاز دارد که به آن احساس تعلق داشته باشد و نخستین و صمیمی‌ترین این جمع‌ها، خانواده است. تک‌فرزندی در درازمدت افراد را به انسان‌هایی منزوی بدل می‌کند که ممکن است در آینده با مخاطرات گوناگونی اعم از روانی، اجتماعی و حتی مالی روبه‌رو شوند.”

حجت‌الاسلام شمس‌اللهی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به آمار بالای سقط جنین در کشور، آن را اقدامی غیرانسانی خواند و تصریح کرد: “در زمینه تنظیم جمعیت، باید نظارت‌های دقیق‌تری اعمال شود. سقط جنین باید به حداقل برسد و تنها در مواردی که سلامت مادر در معرض تهدید جدی است، مورد بررسی قرار گیرد.”

این پژوهشگر همچنین بر جنبه‌های اعتقادی فرزندآوری تأکید کرده و بیان کرد: “ایمان به روزی‌رسان بودن پروردگار، موجب می‌شود نگرانی‌های اقتصادی در مورد فرزندآوری رنگ ببازد و خانواده‌ها با قوت قلب بیشتری نسبت به فرزدآوری و رشد و تربیت آنان اقدام کنند.”

متن کامل گفت‌وگو با حجت‌الاسلام عبدالصالح شمس‌اللهی به شرح زیر است:

قم‌نا: چرا در سال‌های اخیر موضوع افزایش جمعیت تا این اندازه مورد توجه قرار گرفته، با وجود اینکه در گذشته سیاست «فرزند کمتر، زندگی بهتر» ترویج می‌شد؟

حجت‌الاسلام شمس‌اللهی: مسئله جمعیت به‌عنوان یکی از پایه‌های قدرت، همواره در معادلات بین‌المللی مورد توجه قرار دارد. از همین رو برخی قدرت‌های جهانی تلاش دارند در کشورهایی که با آنان هم‌سو نیستند با ابزارهای تبلیغاتی، فرهنگ کاهش جمعیت را القا کنند. در واقع، افزایش جمعیت می‌تواند به‌عنوان پشتوانه‌ای برای تداوم یک تفکر یا تمدن عمل کند. از همان سال‌های پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، برخی نهادهای بین‌المللی با عنوان‌هایی مانند «بهداشت جهانی» ترویج کاهش جمعیت در ایران را آغاز کردند.

مرحوم علامه تهرانی از نخستین شخصیت‌هایی بود که با این سیاست مخالفت کرد و در این زمینه اثر علمی با عنوان «کنترل جمعیت» نگاشت و در آن سیاست تحدید نسل را خطری برای جامعه شیعی دانست. متأسفانه بعد از جنگ تحمیلی، در دوران دولت سازندگی، همسو با مفاهیم توسعه‌محور برگرفته از نگاه غربی، جمعیت به عنوان مانعی در مسیر رشد کشور معرفی شد. گفته می‌شود در آن دوران، ایران برای دریافت وام ۱۴۰ میلیون دلاری از بانک جهانی، ملزم به اجرای سیاست‌های جمعیتی سازمان بهداشت جهانی شد و همین موضوع سرآغاز بازگشت به سیاست‌های محدودکننده جمعیتی در کشور شد.

در حالی که مشاهده می‌کنیم در غرب، هیچ محدودیتی در این زمینه وجود ندارد و حتی چهره‌های مشهور دارای چندین فرزند هستند. اما این الگوها برای کشورهای ما تجویز نمی‌شود. تا آنجا که رهبر معظم انقلاب اسلامی، این مسیر را اشتباه توصیف کردند و فرمودند ادامه این سیاست خطا بوده است. به‌فرموده ایشان، حتی در شرایط فعلی نیز ایران ظرفیت پذیرش جمعیتی تا حدود ۱۵۰ میلیون نفر را دارد.

بنابراین، امروز اندیشمندان کشور به این جمع‌بندی رسیده‌اند که برای حفظ اقتدار ملی، تثبیت هویت فرهنگی و اقتصادی، باید به سمت افزایش جمعیت حرکت کرد. به‌خصوص که در آینده با بحران سالمندی و کمبود نیروی کار روبه‌رو خواهیم شد؛ وضعیتی که اگر به‌موقع برای آن چاره‌اندیشی نشود، تبعات سختی خواهد داشت.

قم‌نا: امروزه بسیاری از خانواده‌ها به یک فرزند بسنده می‌کنند. تک‌فرزندی چه پیامدهایی ممکن است داشته باشد؟

حجت‌الاسلام شمس‌اللهی: خانواده‌های دارای تنها یک فرزند با مشکلات متعددی مواجه می‌شوند و شاید یک کتاب مستقل و مفصل درباره تبعات تک فرزندی نوشت. یکی از مشکلات اصلی، ضعف در روابط اجتماعی فرزندان است؛ چرا که فرزندانی که به تنهایی در محیط خانه رشد می‌کنند، کمتر با مفاهیم مشارکت، تعامل، گذشت و همزیستی آشنا می‌شوند.

از منظر روانی نیز انسان نیاز دارد در جمعی باشد که آن جمع را «خودی» تلقی کند و خانواده گسترده _اعم از خواهر، برادر، عمه، دایی، و فرزندان آنان_ نقش اساسی در این احساس تعلق دارد؛ اما در خانواده‌های تک‌فرزند، نسل‌های بعدی نیز دچار فقدان پیوندهای طایفه‌ای می‌شوند و این مسئله تبعاتی روانی، اجتماعی و حتی اقتصادی برای فرد و در بعد کلان برای جامعه در پی خواهد دارد.

قم‌نا: تعالیم دینی در خصوص فرزندآوری چه می‌گویند؟

حجت‌الاسلام شمس‌اللهی: پیامبر گرامی اسلام(ص) فرمودند: «فرزند بیاورید و من در قیامت حتی به جنین سقط شده شما مباهات می‌کنم». خود حضرات معصومین(ع) کثرت فرزند داشتند و ما فقط یک امام را داریم که آن هم حضرت علی بن موسی الرضا(ع) است که تنها یک فرزند _حضرت جواد الائمه(ع) داشتند. ولی به عنوان نمونه حضرت امیرالمومین(ع) ۱۸ پسر و ۱۹ دختر داشتند و سایر حضرات معصومین(ع) نیز همینطور، به کثرت فرزند در واقع توجه ویژه‌ای داشتند.

در روایات از مشخصه‌های زنی که انسان می‌خواهد با او ازدواج کند، «ولود» وی است. ولود به معنی بچه‌آور است و کسی که توانایی فرزندآوری دارد. این نظر معصوم است که زن زشت ولود بهتر از زن زیبای عقیم است؛ فلذا توصیه به فرزندآوری از جانب اهل بیت(ع) هم در اقوال اهل بیت(ع) و هم تقریر اهل بیت(ع) و هم در افعال آنان بسیار زیاد است.

قم‌نا: اگر شخصی از نظر مالی در تنگنا باشد، آیا باز هم می‌تواند به فرزندآوری بیندیشد؟

حجت‌الاسلام شمس‌اللهی: ما در زندگی دو نوع نگاه داریم که از این دو نگاه، حساب‌وکتاب دنیوی و دیگری نگاه توأم با توکل الهی است. در نگاه اول ممکن است فرد تصور کند اگر فرزند بیشتری بیاورد، توان اداره زندگی را نخواهد داشت. اما اگر به وعده‌های الهی باور داشته باشیم، می‌دانیم که خداوند، خود روزی‌رسان است.

از قدیم گفته‌اند: «هرکه دندان دهد، نان دهد.» در قرآن نیز خداوند به‌صراحت فرموده است که از ترس فقر، فرزندان خود را نکشید؛ چرا که روزی آنان با خداست. در بسیاری از خانواده‌ها دیده شده که با افزایش فرزندان، تغییری در وضعیت مالی‌شان رخ نداده و حتی بهبود نیز یافته است. در واقع این نوعی شرک است که من فکر ‌می‌کنم رزاق فرزندم هستم؛ در حالی که خداوند رزاق است و وی رزق را می‌رساند.

قم‌نا: موضوع دیگری که در بحث فرزندآوری مطرح است، معضل «سقط جنین» است. به نظر شما چرا قبح این مسئله در افکار عمومی و رسانه‌ها تا این حد کمرنگ است و چه راهکارهایی برای کاهش آن وجود دارد؟

حجت‌الاسلام شمس‌اللهی: در دوران شیوع ویروس کرونا، آماری بین صد تا صد و پنجاه هزار نفر در کشور جان خود را از دست دادند. همچنین با سقوط یک هواپیما که ممکن است منجر به مرگ پنجاه تا صد نفر شود، فضای رسانه‌ای و اجتماعی سراسر پر از واکنش‌های احساسی و اعتراضی می‌گردد و البته این واکنش‌ها طبیعی و بجاست، چرا که جان آدمی در نگاه انسانی بسیار ارزشمند است.

اما نکته تأسف‌برانگیز اینجاست که در کشور ما، هر روز بالغ بر هزار مورد خاتمه بارداری انجام می‌شود، و بسیاری از این موارد هم تحت مجوزهای رسمی و با تأیید قانونی صورت می‌گیرد. این در حالی است که بر پایه آموزه‌های دینی، اخلاقی و حتی در موارد زیادی از منظر مقررات حقوقی، چنین اقدامی توجیه‌پذیر نیست و به نوعی تجاوز به حریم حق حیات تلقی می‌شود.

با این حال، این فاجعه خاموش با بی‌تفاوتی کامل در سطح جامعه و حتی نهادهای تصمیم‌گیر مواجه شده؛ گویی که انسانی بی‌جان و بی‌ارزش چون لاشه‌ای متعفن به کناری انداخته شده است. این بی‌توجهی عمومی به مسأله‌ای چنین عمیق و بنیادین، زنگ خطری جدی برای آینده جمعیتی و انسانی کشور به شمار می‌آید.

از همین‌رو، در حوزه سیاست‌های کنترل جمعیت، باید موضوع نظارت و پایش دقیق‌تر مورد توجه قرار گیرد. پایان دادن به بارداری نباید به امری سهل‌الوصول تبدیل شود و تنها در موارد اضطراری، از جمله تهدید مستقیم جان مادر، مجاز شمرده شود؛ نه به صرف تشخیص‌هایی همچون احتمال نقائص جسمی در جنین.

در بسیاری از مواقع، خود پزشکان اذعان می‌کنند که ارزیابی‌های اولیه آن‌ها در زمینه بیماری‌های جنینی، گاه نادرست از آب درمی‌آید. با این حال، تصمیم به سقط بر پایه همین تشخیص‌های نادقیق گرفته می‌شود و چه جان‌هایی که به ناحق گرفته شده و چه نابودی‌هایی که بی‌صدا در دل بیمارستان‌ها رخ داده است.

این مسئله نباید ساده‌انگارانه تلقی شود، چرا که با یک نسل‌کشی آرام و رسمی مواجه‌ایم. وقتی آمار سالانه به چیزی حدود ۳۶۰ هزار سقط می‌رسد، به این معناست که در هر سه سال، جمعیتی معادل یک میلیون نفر از پیکره انسانی کشور حذف می‌شود؛ بدون آنکه در سطح جامعه یا میان مسئولان صدای مؤثری برای توقف آن شنیده شود.

قم‌نا: به سوال نکته آخر، به نظر شما نقش نهادهای فرهنگی و رسانه‌ها در این زمینه فرزندآوری و تشویق خانواده‌ها به داشتن فرزند بیشتر چیست؟

حجت‌الاسلام شمس‌اللهی: متأسفانه یکی از دلایل اصلی فاصله گرفتن جامعه از فرهنگ فرزندآوری، کم‌کاری دستگاه‌های فرهنگی و رسانه‌ای است. در سال‌های گذشته، فیلم‌ها، سریال‌ها و تبلیغات به‌گونه‌ای جهت‌دهی شده‌اند که خانواده کم‌جمعیت را الگوی برتر معرفی کرده‌اند.

نه‌تنها فرهنگ فرزند بیشتر ترویج نشده، بلکه خانواده‌های پرجمعیت گاه با تمسخر و کلیشه‌های منفی به تصویر کشیده شده‌اند. نهادهای فرهنگی و رسانه‌ها باید نقش فعال‌تری در اصلاح این ذهنیت ایفا کنند. زمانی که الگوهای موفق خانوادگی، با چند فرزند در رسانه‌ها بازنمایی شوند، نگاه جامعه نیز تغییر خواهد کرد.

همچنین لازم است آموزش و پرورش، حوزه و دانشگاه، در تربیت نسل آینده، اهمیت جایگاه خانواده پرجمعیت را تبیین کنند. چرا که ریشه بسیاری از مشکلات فرهنگی و اجتماعی در کم‌رنگ شدن نهاد خانواده و روابط خویشاوندی است.

قم‌نا: ممنونم از اینکه وقت گرانبهای خودتون رو در اختیار بنده قرار دادید. در صورتی که نکته‌ای دارید، ممنون می‌شوم بیان کنید.

حجت‌الاسلام شمس‌اللهی: خواهش می‌کنم، بنده هم از زحمات شما قدردانی می‌کنم. در پایان تأکید می‌کنم که آینده‌سازان کشور همین فرزندان ما هستند و اگر به‌موقع و درست در این زمینه چاره‌اندیشی شود، بی‌تردید فردایی روشن‌تر در انتظار جامعه‌مان خواهد بود.

* مصاحبه: مهدی هواسی